Nart Destanlarının Adığe versiyonu Kafkas Nart Destanları’nın Adığe versiyonuyla ilgili pek çok araştırma ve yayın mevcuttur. Bunların içinde en önemlilerinden biri Çerkes bilim adamı A.M. Hadaghal’e yönetiminde 1968-1971 yılları arasında çalışan bir ekip tarafından hazırlanan eser “Geroiçeskiy epos Nartı i igo genezis” (Nart Kahramanlık Destanları ve Ortaya Çıkışları) adlı eserde toplanmıştır. Hadaghatl’e ve arkadaşlarının hazırladığı toplam yedi ciltlik çalışma araştırmacılar için önemli bir kaynak oluşturmaktadır. Yılmaz Nevruz araştırmasında Adığe Nart destanları konusunu işlerken, sözü geçen eserin HAPİC. Yıldız tarafından çevrilen bölümlerinden faydalanmıştır: A.M. Hadaghal’e ve arkadaşlarına göre, destanın yaşını şu tarihten şu tarihe kadar diye kesin zaman dilimiyle sınırlamak doğru bir yaklaşım değildir. Çok eski destan anlatıları olduğu gibi sonradan oluşanlar da vardır. Bölümlerin yaşları her bir bölümdeki türkü, şarkı ve öykülerden haraketle açıklığa kavuşturulabilir. Adığe Nart destanında adı geçen kişileri yakından tanıyıp yüklendikleri görevleri, beceri ve ustalıklarını ve onlar üzerine düzenlenmiş öyküleri incelediğimizde, her bir söylentinin doğduğu ve oluştuğu yüzyılı ya da dönemi yaklaşık olarak saptayabiliyoruz. Buna göre, yaşlı Nartların yanı sıra genç Nartlarımızın da bulunduğunu görüyoruz. Sözgelişi, Adığe Nart destanında geniş bir yer tutan, ilk orağı, demir maşayı, değişik kılıçları, koca mızrakları ve okları demirden yapan ünlü demirci ustası Nart Tlepş’i ele alalım. Nart destanında yer alan Nart Tlepş’e ait bölümün oluştuğu dönemi belirlemek için, Kafkasya’da demir çağına ne zaman geçilmiş olduğunu saptamak gerekir. Bunun için de tarihsel olgulara dayanmak zorundayız. Kafkasya’da demirin işlenmeye başlaması bilimadamlarınca MÖ. VIII-VII. yy’lara tarihlendiğine göre, Debet’in yaşı bu tarihler arasında bir zamandır[32]. Adige “Nartlar” destanları 26 bölümden oluşmaktadır: Setenayre Uerzemedjre (Setenay ile Verzemeg) Setenayqo Sausırıqu (Setenay oğlu Savsırıko) Uerzemedjqo Yerışequ (Yeşerıqu, Yerışqeu) (Verzemeg oğlu Yerışok) (Yeşeruk, Yerışkav) Uerzemedjqo Şebatınıqu (Verzemeg oğlu Şebatınıko) Xhımışıqo Peterez (Hımış oğlu Peterez) Yaşemıqo Aşemez (Yaşe oğlu Aşemez) Nart Tlepc (Nart Tlepş) Nebghırıyeqo Ceuay (Nebgırıye oğlu Ş’evay) Azenakv ya Kur (Malıçıpxhu) (Azenak’ ya Kur) (Malıçıphu) Nart Adıyıf Nart Babıxhu (Nart Babuh) Nart Dexenağo (Nart Deh’enağo) Nart Tıricau (Tecau) (Nart Tıriş’av) (Teş’av) Nart Çelexhset (Nart Çelehset) Pakvoqo Tetercau (Pak’o oğlu Teterş’av) Nart Aledj (Nart Aleg) Nart Thağelıdj (Nart Thağelıg) Nart Setımıqoxer (Nart Setımıko’lar) Nart Yergun Nart Dzeğaşt Deguzhıyeqo Djerım (Degudjer) (Degujıye oğlu Gerım) (Deguger) Nart Koles Nart Ceuakv (Nart Ş’evaç’) Nart Beuıkv (Nart Bevıç’) Nart Emıc (1эмышъ) (Nart Amış’) Şarkılar, değişik öyküler ve atasözleri (guşıezhxer). Vubıkhler ile Kabardey nart destanları da Adığe destanlarına benzemektedir. Kuban Adığeleri ile bunlar arasında çok küçük farklılıklar vardır; keza Nart kahramanlarının isimlerinde de şive farklılıklarından ileri gelen farklılıklar söz konusudur. Bununla beraber, Kabardey varyantlarında “komşuluğun etkisiyle” Karaçay-Balkar ve Osetin Nart Destanı varyantlarına benzer ifadeler bulunmaktadır. Bu benzerlikler hem hikâyelerde hem de kahramanların isimlerinde görülmektedir[33].